Ảnh minh họa
Có niềm hạnh phúc nào bằng việc sinh thành ra những người con. Đó là niềm vui của sự gieo một sự sống mới vào hành trình của cuộc sống. Sự sống mà mỗi con người đang có được là cái quý giá nhất mà các bậc sinh thành trao tặng, được hiện hữu trong cuộc sống là một điều kỳ diệu nhất. Khi đã hiện hữu trong cuộc đời, bất cứ người nào cũng khao khát được sống, được vươn lên và hoàn thiện chính bản thân mình. Nhưng đôi khi những trắc trở trong đời sống tâm lý và những biến cố cuộc đời thì sự khao khát được sống của con người bị cắt ngang. Sự cắt ngang ấy luôn để lại những nỗi đau vô hình cho các bậc sinh thành và những người thân bên cạnh. Rời xa cuộc đời bằng giải pháp tự tử là sự lựa chọn nhằm cắt ngang cuộc đời mà một vài bạn trẻ đã lựa chọn.
Những việc, những hiện tượng xảy ra hàng ngày, con người thường tiếp đón và xử lý theo một trật tự nhất định theo quán tính tâm lý và những kinh nghiệm được tích luỹ được từ giáo dục, sự dạy dỗ của người lớn. Nhưng đến khi con người không đồng tình với những tác động khi sự tác động ấy vượt quá khả năng và sự kiểm soát tâm lý thì cơ chế tự vệ sẽ phát sinh. Cơ chế tự vệ tâm lý là hệ thống điều chỉnh đặc biệt để ổn định nhân cách, hướng đến việc làm giảm hoặc dẫn đến mức thấp nhất tình trạng lo âu, liên quan đến xung đột nội tâm. Có nhiều hình thức tự vệ khác nhau, đó có thể là kiềm chế những lo lắng lại, che giấu không để lộ ra ngoài hoặc chuyển những cảm xúc của mình lên người khác như hành vi tâm sự với người khác; không chấp nhận những lo lắng sợ hãi đang tồn tại trong bản thân; chuyển những cảm xúc tiêu cực thành hành động, như học sinh lo âu về kỳ nay nên sẽ cố gắng học bài hơn; chuyển những cảm xúc lo âu thành sự hung dữ, chuyển lo âu, sợ hãi thành các sản phẩm có ích cho xã hội. Ở mức độ nào đó, cơ chế tự vệ đem lại những tác động tích cực, giúp con người điều chỉnh và giữ thăng bằng cho đời sống tinh thần. Tuy nhiên, lại có những hình thức tự vệ hoàn toàn mang tính tiêu cực và tự tử là một hình thức rất tiêu cực của một số bạn trẻ.
Ở học sinh, lứa tuổi đang trưởng thành, những suy nghĩ còn mong manh, kinh nghiệm và kỹ năng sống còn rất hạn hẹp, những suy nghĩ sai lệch dễ dàng đẩy các em vào những hình thức tự vệ tiêu cực. Ở mức độ nhẹ đó chỉ là những hành vi đi ngược lại với những mong mỏi và nguyện vọng của người lớn, trốn tránh thực tại bằng việc bất cần với cuộc sống, ở mức độ cao nhất đó là hành hạ bản thân, suy nghĩ về cái chết và có thể thực hiện hành vi tự tử. Hình thức tự vệ tiêu cực và xem như là tận cùng của sự bế tắt đó chính là cách tự tử, giải pháp tự vệ mà một số bạn trẻ nghĩ tới và hiện thức hoá thông qua một số trường hợp tự tử ở học sinh gây ra sự xôn xao và đau lòng xã hội trong thời gian gần đây. Nó gióng lên những hồi chuông phản ứng ở một số bạn trẻ rằng tôi không đồng ý, tôi rất khổ sở, tôi thấy lạc lõng, tôi không còn niềm tin, tôi không thiết sống, tôi chẳng thấy niềm vui gì để sống. Vì thế, họ trốn tránh thực tại, trốn tránh ngay cả những người thân thương của họ, họ muốn chui vào trong một cái vỏ ốc, thế giới của riêng họ. Đến một giới hạn nhất định, khi tất cả sự dồn nén hay chuyển dịch cảm xúc không còn tác dụng, dẫn đến sự tuyệt vọng và tìm đến cái chết như một sự giải thoát.
Mẹ chửi mắng nặng lời cũng tự tử, cha dồn ép bằng những quyết định mang tính áp đặt cũng tự tử… Thất bại trong việc học cũng chết, bạn bè buồn lây cũng chết… Quyết định đến với cái chết xem chừng nhẹ tênh và thiếu hẳn sự cân nhắc hay tiếc nuối? Đặc điểm tâm lý lứa tuổi khiến những hành vi của các em giai đoạn vị thành niên thường bộc phát nhanh theo cảm xúc, ít được rà soát kỹ càng về mặt lý trí nhưng không phải vì thế mà các em có những hành vi nông nổi. Khi tâm lý không còn sức đề kháng bởi những áp lực học hành căng thẳng, sự kỳ vọng của gia đình, sự thiếu vắng quan tâm, yêu thương và chăm sóc, mất niềm tin vào ba mẹ và hạnh phúc gia đình trở nên mong manh. Những yếu tố ấy hoà trộn vào nhau, đan xen khi mà chính bản thân người lớn đôi lúc cũng không thể vượt qua nỗi một trong những sức ép ấy thì làm sao học sinh – lứa tuổi thiếu sự kiểm soát, thiếu kỹ năng đương đầu không hình thành cơ chế tự vệ được chứ?
Mỗi đứa con được sinh ra đời luôn hoà trộn vào những mong muốn và những kỳ vọng của cha mẹ dành cho: con sẽ thành đạt, con sẽ nổi tiếng, con sẽ tài giỏi, con sẽ xinh đẹp… nhưng kỳ vọng lớn nhất có phải là con sẽ hạnh phúc với chính cuộc sống của con? Nhưng đôi lúc phụ huynh lại nhầm lẫn và đồng nhất giữa hạnh phúc của mình và hạnh phúc của con, quên mất con đang cần gì và mong muốn gì cho chính cuộc sống của mình. Dẫu biết đến một giai đoạn chuyển giao giữa trẻ con và người lớn, con sẽ xuất hiện một số phản ứng tiêu cực nhưng không gì khác hơn là hãy lắng nghe con, điều chỉnh những kỳ vọng, nghiêng người xuống để đồng cảm và chia sẻ cùng con. Nếu thật sự yêu thương con, phụ huynh cần giúp con biết cách đi đến cánh cửa hạnh phúc, biết cách tìm ra hạnh phúc theo cảm nhận của con, mong ước của con chứ không phải theo cách đánh giá của người lớn. Những chuyện gì quan trọng đối với con thì cũng đều quan trọng với chính bản thân mình, đó là nguyên tắc căn bản để đồng cảm và chia sẻ cùng con.
Cuộc sống luôn là sự tương tác hai chiều, ba mẹ thường kỳ vọng rất nhiều vào con cái và con cái cũng mong muốn rất nhiều ở cha mẹ. Hãy cho con một sự sống đúng nghĩa, hãy thực sự đứng về phía trẻ chứ đừng chỉ nghĩ là chiều ý của trẻ, chấp nhận bản thân con, cho con thứ con cần, đừng cho con điều cha mẹ muốn. Điều quan trọng vẫn là yêu thương, quan tâm, cho con sự an toàn và sự tôn trọng
Bài báo năm 2009
PGS. TS HUỲNH VĂN SƠN
