Nếu bạn nghiên cứu về cách mà hành vi của con người phát triển theo thời gian, bạn sẽ khám phá ra rằng động cơ thúc đẩy (ngay cả là tài năng) cũng thường được đánh giá quá cao. Trong nhiều trường hợp, môi trường xung quanh còn quan trọng hơn nhiều.
Người ta có thể đổ lỗi cho những thất bại là do thiếu ý chí hay không có tài năng, và thành công là nhờ sự chăm chỉ, sức chịu đựng và can đảm. Đúng vậy, những vấn đề đó rất quan trọng. Tuy nhiên, điều thú vị là, nếu bạn nghiên cứu về cách mà hành vi của con người phát triển theo thời gian, bạn sẽ khám phá ra rằng động cơ thúc đẩy (ngay cả là tài năng) cũng thường được đánh giá quá cao. Trong nhiều trường hợp, môi trường xung quanh còn quan trọng hơn nhiều. Để tôi kể cho bạn một ví dụ đã làm tôi rất bất ngờ khi lần đầu biết về việc đó.
ĐỊNH HÌNH HÀNH VI CON NGƯỜI
Trong cuốn sách đoạt giải của mình, Súng, Vi Trùng và Thép, nhà khoa học Jared Diamond đã chỉ ra một điều rất hiển nhiên: những lục địa khác nhau có những hình dạng khác nhau. Thoạt nhìn thì nó có vẻ chả quan trọng gì, nhưng cuối cùng nó lại có ảnh hưởng sâu sắc đến hành vi của con người. Ví dụ, hình dạng bình thường của Châu Mỹ là bắc – nam. Đó là phần đất liền tập trung ở Bắc và Nam Mỹ có khuynh hướng theo hình dạng cao và ốm thay vì rộng và mập. Điều tương tự cũng đúng đối với Châu Phi. Trục chính chạy từ bắc xuống nam. Trong khi đó, phần đất liền tạo nên Châu Âu, Châu Á và vùng Trung Đông thì ngược lại. Hình dạng phần đất liền có khuynh hướng kéo căng ra theo chiều đông – tây. Thú vị là, hình dạng của mỗi vùng đất đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển hành vi con người trong suốt nhiều thập kỷ.
SỨC MẠNH PHI THƯỜNG CỦA MÔI TRƯỜNG
Khi nông nghiệp bắt đầu lan rộng ra toàn cầu, nông dân có khoảng thời gian phát triển theo tuyến đông – tây dễ dàng hơn tuyến bắc – nam. Đó là vì những địa điểm có cùng vĩ độ thì thường sẽ cùng chung thời tiết, lượng ánh sáng mặt trời và lượng mưa, và cả sự thay đổi theo mùa cũng có thể so sánh được. Điều này cho phép nông dân ở Châu Âu và Châu Á có thể khai hóa một vài loại cây trồng và dễ dàng trồng được chúng ở toàn bộ vùng đất từ Pháp đến Trung Quốc. Trong khi đó, khí hậu có thể biến đổi khi bạn di chuyển từ bắc xuống nam. Hãy tưởng tượng xem thời tiết sẽ khác biệt thế nào ở Florida so với ở Canada. Nhiều cây trồng phát triển tốt trong thời tiết ấm áp nhưng lại không tốt ở thời tiết lạnh. Để có thể phổ biến cây trồng ở bắc và nam, người nông dân phải tìm và khai hóa được những loài thực vật mới mỗi khi khí hậu thay đổi. Cuối cùng thì với sự khác nhau về môi trường sống, nông nghiệp phát triển nhanh hơn gấp 2, 3 lần ở Châu Á và Châu Âu so với ở Châu Mỹ. Điều này có ảnh hưởng rất lớn trong hàng thế kỷ qua. Việc sản xuất lương thực tăng ở Châu Âu và Châu Á dẫn đến dân số tăng trưởng nhanh hơn ở những khu vực đó. Với dân số đông, nền văn hóa tại Châu Âu và Châu Á có thể xây dựng được lực lượng quân đội mạnh mẽ và phát triển công nghệ tiên tiến. Sự thay đổi bắt đầu từ những thứ rất nhỏ – một giống cây trồng được phổ biến dễ dàng hơn, dân số lại tăng trưởng nhanh hơn – những yếu tố đó kết hợp với nhau lại trở thành những điểm khác biệt đáng kể theo thời gian. Điều này không có nghĩa rằng hình dạng của lục địa là lý do quan trọng cho việc người Châu Âu xâm chiếm các bộ tộc bản địa tại Bắc và Nam Mỹ chứ không phải theo chiều ngược lại, mà là còn do nhiều yếu tố khác.
BÀN TAY VÔ HÌNH
Môi trường là bàn tay vô hình định hình hành vi con người. Chúng ta thường tin rằng thói quen của chúng ta là sản phẩm của những động cơ thúc đẩy, tài năng và nỗ lực. Chắc chắn là những đặc tính đó có liên quan. Nhưng điều bất ngờ đó là, đặc biệt là trải quãng thời gian lâu dài, tính cách của bạn có xu hướng bị áp đảo bởi môi trường xung quanh.Hãy tưởng tượng rằng bạn cố gắng trồng cà chua vào mùa đông ở Canada. Bạn có thể trở thành người nông dân tài năng nhất thế giới, nhưng lại chẳng có gì khác biệt cả. Tuyết là một thay thế tồi tệ cho đất. Không có bằng chứng nào cho thấy người nông dân ở Châu Âu và Châu Á tài giỏi hay có nhiều động lực hơn những người nông dân ở những nơi khác trên thế giới. Thế nhưng họ lại có thể khiến cho nền nông nghiệp phát triển nhanh gấp 2, 3 lần so với những người khác. Nếu bạn muốn tối đa hóa tỉ lệ thành công, thì bạn cần phải làm việc trong môi trường có thể thúc đẩy thay vì làm ngăn cản những thành quả đó.
LÀM THẾ NÀO ĐỂ TẠO RA MỘT MÔI TRƯỜNG TỐT HƠN
Có nhiều cách để tạo ra môi trường thúc đẩy sự thành công. Sau đây là ba chiến lược: Đầu tiên, tự động hóa những lựa chọn đúng đắn. Bất khi nào có thể, tạo ra môi trường làm nên quyết định đúng đắn đối với bạn. Ví dụ, mua những chiếc đĩa thức ăn nhỏ hơn có thể giúp bạn giảm cân bằng việc quyết định khẩu phần ăn cho bản thân. Một nghiên cứu từ Brian Wansink tại Đại Học Cornell đã phát hiện ra rằng con người ăn ít hơn 22% lượng thức ăn bằng việc chuyển đổi từ đĩa ăn 12 inch sang 10 inch. Tương tự, sử dụng phần mềm máy tính để chặn các trang mạng xã hội có thể giúp bạn vượt qua sự trì hoãn với việc tập trung mọi tâm trí vào các chương trình tự động. Thứ hai, nhập cuộc. Vài năm trước, PetSmart đã thay đổi quy trình thanh toán. Sau khi quẹt thẻ tín dụng, khách hàng sẽ thấy một màn hình hiện lên hỏi họ có muốn quyên góp để “giúp đỡ cứu giúp những vật nuôi lang thang”. Chỉ thông qua chiến dịch này, Quỹ PetSmart đã nhận được số tiền quyên góp lên tới 40 triệu đô la trong một năm. Bạn có thể áp dụng chiến lược tương tự bằng việc tạo ra môi trường mà có thể đưa thói quen “nhập cuộc” vào những hành vi bình thường của bạn. Ví dụ, nếu bạn muốn luyện tập một nhạc cụ, bạn có thể đặt nó ở giữa phòng khách. Tương tự, bạn có nhiều khả năng đi tập gym nếu nó nằm trên đường từ chỗ làm về nhà, hơn là nó nằm cách nhà bạn chỉ năm phút đi đường nhưng lại nằm ở hướng khác. Bất khi nào có thể, hãy tạo ra những thói quen phù hợp với hoàn cảnh hiện tại của bạn. Thứ ba, loại bỏ những ảnh hưởng xấu. Người nông dân xưa không có cơ hội để loại bỏ những rào cản giữ chân họ, nhưng bạn thì có thể. Ví dụ, những nhà sản xuất TV Nhật Bản sắp xếp lại nơi làm việc để tiết kiệm thời gian bằng việc loại bỏ những chỗ quẹo, uốn cong, hay xoay mà không cần thiết. Bạn cũng có thể cắt giảm những ảnh hưởng xấu tại môi trường xung quanh bạn. Ví dụ, bạn có thể khiến cho việc hạn chế những loại thực phẩm không tốt cho sức khỏe dễ dàng hơn bằng cách đặt chúng ở những nơi khó nhìn thấy. (Những thực phẩm được đặt ngang tầm mắt sẽ được mua và sử dụng đều đặn hơn.)
MAY MẮN CỦA MÔI TRƯỜNG
Chúng ta thường đổ lỗi ngay cho môi trường khi mọi việc xảy ra không theo ý muốn. Nếu bạn mất một công việc, thì đó là do nền kinh tế tồi. Nếu bạn thua một trận đấu, thì đó là do người tổ chức kém. Nếu bạn đi làm trễ, thì là lỗi của giao thông. Tuy nhiên, khi chúng ta chiến thắng, thì lại hoàn toàn quên mất yếu tố môi trường. Nếu bạn tìm được công việc, thì đó là do bạn tài năng, và mọi người yêu thích bạn. Nếu bạn thắng một trận đấu, thì đó là do bạn chơi tốt. Nếu bạn đến sớm ở một buổi họp, thì đó là vì bạn biết cách tổ chức và đúng hẹn. Chúng ta cần nhớ một điều quan trọng đó là môi trường ảnh hưởng đến hành vi tốt cũng như xấu của mình. Những người mà hay có những hành động tốt là do môi trường xung quanh khiến họ dễ dàng có được những hành vi như vậy. Trong khi đó, những ai đạt được thành công rất chật vật là do họ còn phải đối phó với môi trường xung quanh. Những người mà thiếu ý chí thì đó là do môi trường sống tồi tệ của họ. Cuộc sống là một trò chơi và nếu bạn muốn duy trì kết quả tốt trong thời gian dài, thì cách tốt nhất là phải chơi trò chơi đó trong môi trường phù hợp với bạn. Những người chiến thắng thì thường hay thắng vì môi trường xung quanh khiến họ thắng dễ dàng hơn. Dịch: Hồng HạnhTác giả: James Clear
