Học sinh chọn cho mình một nghề nghĩa là chọn cho mình một tương lai. Việc chọn nghề thực sự quan trọng và vô cùng cần thiết. Chọn sai lầm một nghề nghĩa là đặt cho mình một tương lai không thực sự an toàn và vững chắc. Hiện nay, nhà trường và xã hội đang chú trọng công tác hướng nghiệp cho học sinh nhằm giúp các em định hướng tốt nhất cho tương lai của mình.
Công tác hướng nghiệp trong nhà trường được tiến hành thông qua bốn con đường cơ bản sau: hướng nghiệp thông qua dạy – học các môn văn hóa, hướng nghiệp thông qua dạy – học môn Công nghệ, dạy nghề phổ thông và lao động sản xuất, hướng nghiệp thông qua các buổi sinh hoạt giáo dục hướng nghiệp với các chủ đề cụ thể, hướng nghiệp thông qua hoạt động ngoại khoá ở trong và ngoài nhà trường, các phương tiện thông tin đại chúng và các tổ chức xã hội. Lẽ đương nhiên, công tác hướng nghiệp cho học sinh hiện nay không thể nào thiếu bộ phận tư vấn hướng nghiệp. Hiểu một cách khoa học, tư vấn hướng nghiệp là một hệ thống những biện pháp tâm lý – giáo dục nhằm đánh giá toàn bộ năng lực thể chất và trí tuệ của thanh thiếu niên, đối chiếu các năng lực đó với những yêu cầu do nghề đặt ra đối với người lao động, có cân nhắc đến nhu cầu nhân lực của địa phương và xã hội, trên cơ sở đó cho họ những lời khuyên về chọn nghề có căn cứ khoa học, loại bỏ những trường hợp may rủi, thiếu chín chắn trong khi chọn nghề.
Có thể khẳng định, một trong những hình thức quan trọng đem lại hiệu quả cho công tác tư vấn hướng nghiệp là trắc nghiệm hướng nghiệp. Đó là việc dựa trên cơ sở nghiên cứu và đo đạc nhân cách con người một cách toàn diện được thực hiện bằng các trắc nghiệm như: Tìm hiểu hứng thú xu hướng nghề; tìm hiểu kiểu thần kinh khí chất; Trắc nghiệm tư duy; Trắc nghiệm trí nhớ; Trắc nghiệm trí tưởng tượng không gian; Trắc nghiệm chú ý; Trắc nghiệm khả năng giao tiếp; Trắc nghiệm khả năng kinh doanh… để tìm hiểu hứng thú, thiên hướng, năng lực và những phẩm chất nghề chuyên biệt của con người. Mục đích của trắc nghiệm hướng nghiệp là xác định trong những lĩnh vực hoạt động nào học sinh có thể lao động thành công nhất, tức là đem lại lợi ích tối đa cho xã hội, đồng thời cũng đem lại niềm vui và sự hài lòng cho bản thân người lao động.
Trắc nghiệm hướng nghiệp có vai trò quan trọng trong việc chọn nghề phù hợp nhất với mỗi cá nhân học sinh. Vì mục đích của nó là giúp học sinh tìm hiểu được về chính bản thân mình để hướng đến việc tìm nghề phù hợp. Để chọn nghề phù hợp, học sinh nhất thiết phải đánh giá thật chính xác về phẩm chất nhân cách và năng lực của mình. Việc tìm hiểu về năng lực của cá nhân như chỉ số IQ, CQ, EQ hay những khả năng cụ thể khác như sắc giác, chú ý (sức tập trung, sức phân phối…), quan sát, tư duy không gian, trí nhớ sơ đồ, tưởng tượng sáng tạo, ngôn ngữ… là những yêu cầu tối quan trọng. Điều này có thể thực thi thông qua một số bài tập, một số trắc nghiệm. Tuy vậy, điều quan trọng không kém là phải xác định thực sự được khả năng học tập và khả năng thi tuyển của cá nhân. Khả năng này là khả năng triển vọng chứ không phải là điểm số thực tế học tập.
Trắc nghiệm hướng nghiệp nhằm tìm hiểu những đặc điểm tính cách, khí chất… của cá nhân cũng là một việc làm không kém phần quan trọng. Cá nhân phải biết mình là người có khí chất như thế nào để hướng đến những nghề phù hợp trong lược đồ. Việc tìm hiểu chính bản thân về phương diện năng lực và phẩm chất sẽ giúp cá nhân so sánh chính mình với yêu cầu của lược đồ nghề nghiệp để chọn nghề hoặc chọn nhóm nghề phù hợp nhất. Lưu ý rằng đây phải là chọn nhóm nghề chứ không chỉ là chọn khối thi.
Lẽ đương nhiên, bản thân học sinh muốn tìm đến sự phù hợp cao nhất với nghề nghiệp sẽ chọn không thể tự thân vận động đơn độc mà rất cần có sự hỗ trợ của một số chuyên viên tư vấn hướng nghiệp hoặc một số người thực sự có kinh nghiệm hướng nghiệp – chọn nghề, các nhà Tâm lý – Giáo dục được đào tạo và nghiên cứu về trắc nghiệm hướng nghiệp. Bởi lẽ cần tránh sự tìm đến những cơ sở hoặc những trắc nghiệm trên những trang thông tin không chính thống mà xem đó là kết quả chính xác dẫn đến những sai lầm không nên có trong việc chọn nghề. Chuyên viên tư vấn hướng nghiệp cùng với bảng trắc nghiệm khoa học được định chuẩn là những yêu cầu quan trọng trong hiệu quả của việc tiến hành trắc nghiệm giúp học sinh lựa chọn đúng nghề, xác định đúng tương lai của mình.
PGS. TS Huỳnh Văn Sơn
